Lezersrecensie
Beeldende kunst en literatuur die mekaar versterken
De Nederlandse auteur Gert-Jan van den Bemd debuteerde in 2018 als romancier met De verkeerde vriend, een spannende pageturner. Ook Na de val (2019) was een voltreffer. Redenen genoeg om reikhalzend uit te kijken naar zijn derde roman Branco & Julia.
Net zoals in Na de val trakteert van den Bemd de lezer op een intrigerende proloog, die vragen oproept en de nieuwsgierigheid prikkelt. Branco bevindt zich op een Franse autosnelweg en probeert te achterhalen waarom hij in een onwenselijke situatie terechtgekomen is. We weten dat hij niet in zijn eentje onderweg is en dat zijn leven drastisch veranderd is.
In het eerste deel van het boek volgen we Branco, een oudere, welgestelde antiekhandelaar uit Lissabon, al struinend over de Feira da Ladra (een grote rommelmarkt). Met een kennersblik detecteert hij waardevolle curiosa, die hij met een ruime winstmarge doorverkoopt aan rijke collectioneurs. Maar hij zou liever als schrijver de kost verdienen. We maken ook kennis met Julia, een jonge vrouw die op de Feira haar kitscherige schilderijen aan toeristen slijt. Veelbelovend als ze is, schildert ze liever kwalitatieve werken, maar ze moet nu eenmaal in haar levensonderhoud voorzien. Het staat in de sterren geschreven dat de paden van deze twee personages, die ogenschijnlijk weinig gemeenschappelijk hebben, elkaar gaan kruisen. De aanleiding is een doos met oude foto’s, waar ze allebei hun zinnen op gezet hebben. De elegante vrouw die op de meeste foto’s staat afgebeeld doet hun fantasie op hol slaan. Ze komen er al snel achter dat het om een Française gaat met de voornaam Yvette. Branco wil het leven van deze vrouw gebruiken als inspiratiebron voor een roman, Julia wil haar portretteren op een reeks schilderijen. In het tweede deel reizen Branco en Julia naar Frankrijk, in een poging om het leven van de geheimzinnige Yvette zo nauwgezet mogelijk te reconstrueren. Ze worden daarbij vergezeld door Valério, een grappig getypeerde gladjanus eerste klas, die zich opwerpt als Julia’s manager. Zal de zoektocht van dit drietal het gewenste resultaat opleveren?
Branco en Julia komen beurtelings aan bod in de ik-persoon. Hoe ze naar zichzelf kijken verschilt nogal eens van hoe ze overkomen op de ander, daardoor komen hun karakters sterk en genuanceerd uit de verf. Ze treden op als tegenpolen en bekijken de foto’s elk door een persoonlijke bril. Julia observeert scherp, met oog voor detail, terwijl de zakelijke Branco onderzoekt, analyseert en inventariseert. En hij heeft last van smetvrees.
‘Eén keer in mijn leven was ik in een bowlinghal met het lustrumfeest van mijn studentenvereniging. Ik vond het de hel, met die verplichte schoenen waarin honderden zweetvoeten hadden gezeten, en die bowlingballen met holten die door duizenden waren gevingerd. Een bezoek aan een prostituee leek mij hygiënischer; haar holten werden in ieder geval nog door een natuurlijk proces regelmatig gereinigd.’
Van den Bemd hanteert een toegankelijke schrijfstijl met filmische beschrijvingen, rake observaties, geloofwaardige dialogen en situationele humor. Zo kuieren we met Branco mee over de rommelmarkt, doen een terrasje en snuiven de geuren op in een zuiderse sfeer. In de vele opsommingen ontwaren we het oog van de verzamelaar.
‘Nou, de Feira da Ladra, op en rond de Campo de Santa Clara, kunnen ze gerust ‘de anus van Lissabon’ noemen. Op ‘de dievenmarkt’ wordt alles te koop aangeboden wat mensen hebben afgedankt. Vrijwel alle handelswaar is kapot, beschadigd, vergeeld, geroest, gebutst, gescheurd, verweerd, verzakt, versleten, gebroken, gebarsten, verrot. En toch, ondanks al die tekortkomingen, trekt de markt elke dinsdag en zaterdag vele honderden bezoekers. Waarschijnlijk hopen ze allemaal op één ding: om tussen al die rotzooi die ene schat te ontdekken, die ene nog niet eerder opgemerkte parel, die kostbare ring die per ongeluk is ingeslikt en die zich nu ergens in die enorme hoop stront moet bevinden.’
Terwijl het verhaal rustig voortkabbelt in chronologische volgorde, verklappen speldenprikjes met subtiele vooruitwijzingen dat er meer aan de hand is. Ook bouwt de auteur suspense in door de korte hoofdstukjes af te ronden met voorzichtige cliffhangers.
Het levensverhaal van Yvette en haar familie geeft de roman een extra gelaagdheid en een persoonlijk tintje, omdat de schrijver hierin zijn eigen queeste verwerkt heeft. De lijn tussen fictie en non-fictie blijkt flinterdun. Branco en Julia zijn fictieve personages, maar Yvette is geen verzinsel en de foto waarmee het allemaal begon, siert de cover.
De auteur is zelf ook actief als schilder, verzamelaar en fotograaf. Ironisch om te lezen hoe Branco naar eigen zeggen worstelt met zijn schrijverschap, omdat hij de blik van de beeldend kunstenaar ontbeert. Dat geldt zeker niet voor Gert-Jan van den Bemd die met Branco & Julia een knap geconstrueerde psychologische roman schreef, waarin hij treffend illustreert hoe literatuur en beeldende kunst mekaar aanvullen en versterken.
‘Anders dan bij observaties op straat, op een terras of in een park, kon je zo lang naar foto’s staren als je wilde, en mijmeren totdat de juiste woorden boven kwamen drijven. Foto’s waren geduldig en lieten zich schaamteloos bekijken.’
Net zoals in Na de val trakteert van den Bemd de lezer op een intrigerende proloog, die vragen oproept en de nieuwsgierigheid prikkelt. Branco bevindt zich op een Franse autosnelweg en probeert te achterhalen waarom hij in een onwenselijke situatie terechtgekomen is. We weten dat hij niet in zijn eentje onderweg is en dat zijn leven drastisch veranderd is.
In het eerste deel van het boek volgen we Branco, een oudere, welgestelde antiekhandelaar uit Lissabon, al struinend over de Feira da Ladra (een grote rommelmarkt). Met een kennersblik detecteert hij waardevolle curiosa, die hij met een ruime winstmarge doorverkoopt aan rijke collectioneurs. Maar hij zou liever als schrijver de kost verdienen. We maken ook kennis met Julia, een jonge vrouw die op de Feira haar kitscherige schilderijen aan toeristen slijt. Veelbelovend als ze is, schildert ze liever kwalitatieve werken, maar ze moet nu eenmaal in haar levensonderhoud voorzien. Het staat in de sterren geschreven dat de paden van deze twee personages, die ogenschijnlijk weinig gemeenschappelijk hebben, elkaar gaan kruisen. De aanleiding is een doos met oude foto’s, waar ze allebei hun zinnen op gezet hebben. De elegante vrouw die op de meeste foto’s staat afgebeeld doet hun fantasie op hol slaan. Ze komen er al snel achter dat het om een Française gaat met de voornaam Yvette. Branco wil het leven van deze vrouw gebruiken als inspiratiebron voor een roman, Julia wil haar portretteren op een reeks schilderijen. In het tweede deel reizen Branco en Julia naar Frankrijk, in een poging om het leven van de geheimzinnige Yvette zo nauwgezet mogelijk te reconstrueren. Ze worden daarbij vergezeld door Valério, een grappig getypeerde gladjanus eerste klas, die zich opwerpt als Julia’s manager. Zal de zoektocht van dit drietal het gewenste resultaat opleveren?
Branco en Julia komen beurtelings aan bod in de ik-persoon. Hoe ze naar zichzelf kijken verschilt nogal eens van hoe ze overkomen op de ander, daardoor komen hun karakters sterk en genuanceerd uit de verf. Ze treden op als tegenpolen en bekijken de foto’s elk door een persoonlijke bril. Julia observeert scherp, met oog voor detail, terwijl de zakelijke Branco onderzoekt, analyseert en inventariseert. En hij heeft last van smetvrees.
‘Eén keer in mijn leven was ik in een bowlinghal met het lustrumfeest van mijn studentenvereniging. Ik vond het de hel, met die verplichte schoenen waarin honderden zweetvoeten hadden gezeten, en die bowlingballen met holten die door duizenden waren gevingerd. Een bezoek aan een prostituee leek mij hygiënischer; haar holten werden in ieder geval nog door een natuurlijk proces regelmatig gereinigd.’
Van den Bemd hanteert een toegankelijke schrijfstijl met filmische beschrijvingen, rake observaties, geloofwaardige dialogen en situationele humor. Zo kuieren we met Branco mee over de rommelmarkt, doen een terrasje en snuiven de geuren op in een zuiderse sfeer. In de vele opsommingen ontwaren we het oog van de verzamelaar.
‘Nou, de Feira da Ladra, op en rond de Campo de Santa Clara, kunnen ze gerust ‘de anus van Lissabon’ noemen. Op ‘de dievenmarkt’ wordt alles te koop aangeboden wat mensen hebben afgedankt. Vrijwel alle handelswaar is kapot, beschadigd, vergeeld, geroest, gebutst, gescheurd, verweerd, verzakt, versleten, gebroken, gebarsten, verrot. En toch, ondanks al die tekortkomingen, trekt de markt elke dinsdag en zaterdag vele honderden bezoekers. Waarschijnlijk hopen ze allemaal op één ding: om tussen al die rotzooi die ene schat te ontdekken, die ene nog niet eerder opgemerkte parel, die kostbare ring die per ongeluk is ingeslikt en die zich nu ergens in die enorme hoop stront moet bevinden.’
Terwijl het verhaal rustig voortkabbelt in chronologische volgorde, verklappen speldenprikjes met subtiele vooruitwijzingen dat er meer aan de hand is. Ook bouwt de auteur suspense in door de korte hoofdstukjes af te ronden met voorzichtige cliffhangers.
Het levensverhaal van Yvette en haar familie geeft de roman een extra gelaagdheid en een persoonlijk tintje, omdat de schrijver hierin zijn eigen queeste verwerkt heeft. De lijn tussen fictie en non-fictie blijkt flinterdun. Branco en Julia zijn fictieve personages, maar Yvette is geen verzinsel en de foto waarmee het allemaal begon, siert de cover.
De auteur is zelf ook actief als schilder, verzamelaar en fotograaf. Ironisch om te lezen hoe Branco naar eigen zeggen worstelt met zijn schrijverschap, omdat hij de blik van de beeldend kunstenaar ontbeert. Dat geldt zeker niet voor Gert-Jan van den Bemd die met Branco & Julia een knap geconstrueerde psychologische roman schreef, waarin hij treffend illustreert hoe literatuur en beeldende kunst mekaar aanvullen en versterken.
‘Anders dan bij observaties op straat, op een terras of in een park, kon je zo lang naar foto’s staren als je wilde, en mijmeren totdat de juiste woorden boven kwamen drijven. Foto’s waren geduldig en lieten zich schaamteloos bekijken.’
2
14
Reageer op deze recensie
